هر کشوری، روزی را برای بزرگ‌داشت «پدر» و «مادر» یا «پدر و مادر» تعیین کرده، اما سازمان ملل از سال 2012، امروز؛ یعنی یکم ژوئن را، روز جهانی والدین خوانده است [1]. رایج‌ترین نکته‌ای که در این روز مطرح می‌شود، «نیکی به پدر و مادر» است که ضرورت آن را هرگز انکار نمی‌کنم، اما بر پایه پژوهشی که چند سال پیش درباره موضوع «والدین در قرآن» سامان داده‌ام، به مناسبت امروز بر نکته دیگری در این زمینه تأکید می‌کنم.
آیات قرآن در زمینه رابطه والدین و فرزندان، به چهار دسته «اخلاقی»، «حقوقی»، «الاهیاتی» و «اجتماعی» تقسیم‌پذیرند. شاید آیات اخلاقی در این‌باره، اصطلاح «احسان به والدین» را در ذهن شما تداعی کند که درست است؛ زیرا کمابیش بیست آیه قرآن به موضوع «احسان» و «بِرّ» (نیکی) به پدر و مادر ناظرند، اما یک بخش مغفول از همین آیات اخلاقی، ارزشی را در زمینه اخلاق باور در بردارد و من اکنون بر همان تأکید می‌کنم: «ما به آدمی درباره نیک‌رفتاری با پدر و مادرش سفارش کرده‌ایم. اگر پدر و مادرت پای‌پیچ شوند که نادانسته شرک بورزی، آنان را پیروی نکن، اما با رفتاری پسندیده با آنان سَر کن» (لقمان، 15؛ عنکبوت، 8). سه ارزش اخلاقی از این دو آیه هم‌مضمون استخراج می‌شود:
1. خوش‌گفتاری و نیک‌کرداری با پدر و مادر همواره خوب است و انسان همواره باید با آنان خوش‌رفتار باشد؛
2. پیروی ناآگاهانه از پدر و مادر بد است؛ یعنی یکی از شروط اخلاقی زیستن تقلید نکردن در اعتقادات و باورهاست. به تعبیر دیگر، معرفت میراثی و اعتقاد موروثی رذیلت ذهنی است. فضایل ذهنی، از طریق پیروی کورانه و کَرانه فراهم نمی‌آیند. باور ارزش‌مند، آگاهانه و خودبنیاد است. وظیفه اخلاقی فرزند در زمینه باورهایش این است که با حفظ احترام به پدر و مادر، به غربال‌گری باورهای آنان بپردازد و تنها با فرض فراچنگ آوردن آگاهی مستنَد و مستدَل، به فلان و بهمان مدعا سربسپارد. البته مخالفت نظری با پدر و مادر، با حُسن معاشرت عملی با آنان سازگار است؛
3. پدر و مادر نباید انتظار داشته باشند که فرزندان ناآگاهانه سخنان آنان را بپذیرند؛ یعنی نباید بر آنان فشار بیاورند و از تلقین و تکرار فلان و بهمان باور بپرهیزند، بلکه او را آزاد بگذارند تا بیاندیشد و برگزیند. والدگری با گزینش‌گری و اندیشه‌ورزی فرزندان، جمع‌پذیر است.
پانوشت
1. www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/66/292
